- She has given me her assurance.
- It has done all the expected tasks.
- They have given me a grand welcome.
- I have been playing
- You have studied French .
- We have read the book
- Has She given me her assurance.
- Has It has done all the expected tasks.
- Have They have given me a grand welcome.
- Have I been playing?
- Have you studied French.
- Have We read the book
- She has not given me her assurance.
- It has not done all the expected tasks.
- They have not given me a grand welcome.
- I have not been playing
- You haven’t studied French .
- We haven’t read the book
Day: February 22, 2022
Հետազոտական նախագիծ․մոաի
Մոաի, քարե մոնոլիտ արձաններ խաղաղօվկիանոսյան Զատկի կղզում։ Պատրաստվել են պոլինեզյան բնիկների կողմից 1250-1500 թվականների միջակայքում։ Ներկայումս հայտնի է 900 արձան։
Շատ հրապարակումներում մոաիների քաշը ուռճացված է։ Սա պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ հաշվարկների համար հիմք է ընդունվում բազալտը (ծավալը` 3-3,2 գ/սմ³), ոչ թե վերոնշյալ ավելի թեթև քարատեսակները (ծավալը` 1,4 գ/սմ³-1,7 գ/սմ³)։ Ավելի փոքր բազալտե, տրախիտային և մուջիերիտային քանդակները, իրոք, պատրաստված են ավելի կարծր ու ծանր նյութից։ Մոաիների սովորական չափը 3-5 մ է։ Հիմքի միջին լայնությունը 1,6 մ է։ Այդպիսի քանդակի միջին քաշը 5 տոննայից պակաս է կշռում։ 10-12 մ բարձրությամբ քանդակներ հազվադեպ են հանդիպում։ 30-40 քանդակ ունեն 10 տոննայից մեծ քաշ։
Ըստ կղզու սակավաթիվ բնակիչների լեգենդների՝ քարե քանդակները պարունակում են Զատկի կղզու առաջին թագավորի՝ Հոտու Մատուայի նախնիների զորությունը։ Այնուհետև կղզու բնակիչները երկրպագեցին Մակե-մակե Աստծուն, ով, ըստ Ռապանուի դիցաբանության, ստեղծել է մարդուն։ Ահա թե ինչպես է առաջացել թռչնամարդկանց կամ տանգատա-մանու պաշտամունքը։
Որոշ գիտնականներ կարծում են, որ Զատկի կղզին արդեն բնակեցված է եղել մ.թ. 800-900 թվականներին, դա են վկայում այն ժամանակվա այրված կոճղերը: Այն կարող էր ավելի վաղ կարգավորվել, սակայն դրա հաստատումը դեռ չկա։ Պարզ է միայն, որ 1200 թվականին կղզին միանշանակ տիրապետել էր։
Ստեղծման պատմություն
Ակնհայտ է, որ մոաիների ստեղծումն ու տեղադրումը հսկայական աշխատանք ու ջանքեր է պահանջում, այնպես որ երկար ժամանակ եվրոպացիները չէին կարողանում կռահել, թե ով է պատրաստել քանդակները, ինչ գործիքների օգնությամբ, և ինչպես են դրանք տեղաշարժել։
Կղզու լեգենդների համաձայն` Խոտու Մատուա ցեղի առաջնորդը նոր տուն գտնելու հույսով լքել է հինը` արդյունքում հայտնվելով Զատկի կղզում։ Երբ նա մահանում է, կղզին բաժանվում է նրա չորս որդիների, հետագայում` թոռների ու ծոռների միջև։ Կղզու բնակիչները հավատում են, որ քանդակներում ամփոփված է իրենց այդ նախնիների գերբնական ուժը։ այդ ուժն է ապահովում լավ բերք, անձրևներ։ Այս լեգենդները մշտապես փոփոխվում են և հատվածաբար փոխանցվում։ Այդ պատճառով էլ իրականությունը դժվար է վերականգնել։
Հետազոտողները նաև այնպիսի կարծիք են առաջ քաշել, ըստ որի` մոաիները տեղադրել են Պոլինեզիայի բնակիչները 11-րդ դարում` հավանաբար ներկայացնելով մահացած նախնիներին, ինչպես նաև կարող էին ցեղախմբերի խորհրդանիշերը լինել;
1955-1956 թվականներին նորվեգացի նշանավոր ճանապարհորդ Թուր Հեյերդալը կազմակերպում է հնագիտական գիտարշավ Զատկի կղզի։ Ծրագրի հիմնական նպատակն էր պարզել քանդակների ստեղծման, տեղադրման առեղծվածը։ Հետազոտությունների արդյունքում հնագետը առաջ քաշեց տեսակետ, որի համաձայն մոաիները ստեղծվել են տեղի «երկարականջ» ցեղի բնիկների կողմից։ Ցեղը այդ անունն է ունեցել, քանի որ սովորություն է եղել երկարացնել ականջները ծանր զարդերի միջոցով։ Նրանք գաղտնի են պահել քանդակների ստեղծման եղանակը «կարճականջներից», այդ պատճառով էլ վերջիններս պարուրել են քանդակների ստեղծման պատմությունը առասպելական շղարշով։ Հեյերդալը քանդակների ոճի նմանություններ գտավ հարավամերիկյան մշակույթում, ինչը բացատրեց այն հանգամանքով, որ հնարավոր է` «երկարականջները» ծագել են Պերուի հնդկացիներից։
Տապալված մոաի
Թուր Հեյերդալի խնդրանքով կղզում ապրող «երկարականջների» հետնորդները Պեդրո Ատանայի գլխավորությամբ ցույց են տվել քանդակների պատրաստման բոլոր փուլերը։ Քարհատները քարե մուրճերով առանձնացրել են 12 տ կշռող հսկա քարաբեկոր, ապա այն պառկած դիրքով գետամիջի քարշավայրով բազմաթիվ օգնականների մասնակցությամբ տեղափոխել են անհրաժեշտ վայրը և հետաքրքիր եղանակով կանգնեցրել (երեք գերաններով լծակի օգնությամբ քիչ-քիչ բարձրացրել են` տակը քարեր նետելով)։ Այն հարցին, թե ինչու մինչ այդ բնիկները գաղտնի են պահել քանդակների ստեղծման եղանակը եվրոպացիներից, նրանք պատասխանել են, որ մինչ այդ իրենց ոչ մեկը ոչինչ չի էլ հարցրել։ Գիտափորձի մասնակից բնիկները ասել են, որ արդեն մի քանի սերունդ է, ինչ չեն պատրաստում քանդակներ, սակայն մեծերը, անընդհատ պատմելով այդ մասին, ստիպել են, որ երիտասարդները կրկնեն պատրաստման ձևը այնքան ժամանակ, մինչև համոզվել են, որ նրանք չեն մոռանա պատմությունը։ Առանցքային հարցերից մեկը գործիքն է. ինչո՞վ են պատրաստվել քանդակները։ Պարզվել է, որ քանդակների պատրաստմանը զուգընթաց պատրաստվում են նաև քարե մուրճեր. դրանք անընդհատ կոտրվել են` փոխարինվելով նորերով։
Հետաքրքիր է, որ «կարճականջների» լեգենդներում պատմվում է, որ մոաիները ուղղահայաց դիրքով են հասել իրենց տեղերը։ Չեխ հետազոտող Պավել Պավելը առաջ է քաշել տեսակետ, ըստ որի` մոաիները «քայլել» են գլխի վրա շրջված։ Որպես ապացույց Պավելը 1986 թվականին Թուր Հեյերդալի հետ փորձ է կատարել, որի ընթացքում 17 մարդ պարաններով բավական արագ տեղափոխել են 10 տ կշռող արձանը ուղղահայաց դիրքով։ Հնագետները կրկնել են փորձը 2012 թվականին` տեսագրելով այն։
Աղբյուրները՝
Կոտրվածքներ
Կոտրվածք (լատ.՝ fractura), ոսկրի անատոմիական ամբողջականության խախտում։ Տարբերում են բաց և փակ, լրիվ և ոչ լրիվ (ճեղքվածք), բնածին և ձեռքբերովի կոտրվածքներ։ Վերջինը լինում է վնասվածքային և ախտաբանական։ Ըստ վնասվածքի գծի տարբերում են միջաձիգ, թեք, երկայնակի և պտուտակաձև կոտրվածքներ։ Առաջանում են ոսկրի ճնշվելուց, ծռվելուց, ոլորվելուց կամ մի մասի պոկվելուց։ Կոտրվածքի ժամանակ հաճախ վնասված ոսկրի բեկորները տեղաշարժվում են։ Երբեմն լինում է նաև քրոնիկական կոտրվածքներ, որը հետևանք է ոսկրի ոչ մեծ, բայց երկարատև ծանրաբեռնվածության։
Կոտրվածքի հիմնական տեսակները
1.միջագիծ, 2.ներմխված, 3.պտուտակաձև, 4.բեկորային, 5.պոկված, 6.ենթավերնոսկրային (բոլոր կոտրվածքների մոտ կեսը) և ստորին (բոլոր կոտրվածքների մոտ քառորդը) վերջույթներում, տղամարդկանցը՝ 3-4 անգամ ավելի հաճախ, քան կանանցը։
Կոտրվածքի ախտանշաններն են. Կոտրվածքի հատվածում ուժեղ ցավ, ախտաբանական շարժունություն, ձևափոխություն և վերջույթի գործունեության խանգարում։ Կոտրվածքի տեղակայումը, բեկորների տեղաշարժի տեսակը և բուժման եղանակի ընտրությունը որոշելու համար անհրաժեշտ է ռենտգենախտորոշում։ Կոտրվածքի ժամանակ ոսկրային հյուսվածքի և ոսկրը շրջապատող փափուկ հյուսվածքների վնասման հետևանքով առաջանում է ներքին կամ արտաքին արյունահոսություն։ Խոշոր ոսկրերի բազմակի կամ ծանր բաց կոտրվածքի դեպքում կարող է զարգանալ շոկ։
Բուժումը
Առաջին օգնություն՝ ոսկրի բեկորների անշարժացում հատուկ շինաներով կամ ձեռքի տակ եղած միջոցներով, բաց կոտրվածքի ժամանակ՝ շտապ բժշկական օգնություն, վերքի ուժեղ արյունահոսության դեպքում՝ արյունահոսությունը դադարեցնող լարան, բեկորների ուղղում և անշարժացում՝ գիպսային կապի և կմախքային ձգման ճանապարհով։
Կոտրվածքի բարդացումները
Խոշոր անոթների ու նյարդերի վնասում, կոտրվածքի հատվածում հյուսվածքների թարախակալում, ոսկրի ամբողջականության վերականգնման բացակայություն՝ կեղծ հոդի առաջացմամբ։
Փակ կոտրվածք
Ախտանշանները
Ցավ
Կոտրված տեղում դեֆորմացիա՝ տձևացում
Խշխշոց կոտրված հատվածների միջև
Վերջույթների շարժման պասիվություն
Ազդոսկրի կոտրվածքի ժամանակ տուժածը չի կարող ոտքը բարձրացնել։
Առաջին բուժօգնություն փակ կոտրվածքի ժամանակ
Տուժածին անշարժացրեք։
Ուսի և ազդրի ոսկրների կոտրվածքի դեպքում պետք է ֆիքսել ոչ պակաս, քան երեք հոդ։
Տեղադրեք բեկակալն այնպես, որ վնասված տարածությունը ֆիքսվի երկու հարևան հոդերի միջև (կոտրվածքի վերևից ու ներքևից),
Բեկակալն ավելի լավ է արտաքինից տեղադրեք հագուստի վրա և նրան վերջույթի տեսք տաք (մետաղալարե բեկակալ);
Չփորձեք կոտրվածքը ֆիքսել շուրջը փաթաթելով։
Դաշտային պայմաններում կարող եք տախտակ օգտագործել, ծառի ճյուղ, գոտի, պարան և այլ հանպատրաստից միջոցներ։
Ծայրահեղ դեպքում վնասված ոտքը ֆիքսեք առողջ ոտքի վրա, իսկ վերին վերջավորությունը՝ մարմնին՝փաթաթելով։
Եթե կոտրված ոսկրի մի մասը վնասում է մաշկը, կոտրվածքը դառնում է բաց։ Հրազենային զենքով հասցված կոտրվածքի ժամանակ զուգահեռաբար վնասվում են նաև արյունատար անոթներն ու նյարդերը, կոտրվածքը մանրատված է։
Առաջին բուժօգնությունը բաց կոտրվածքի ժամանակ
Մերկացնե՛լ վերջույթը, կտրե՛լ հագուստը։
Արյունահոսությունը դադարեցնե՛լ ճնշող վիրակապով, զարկերակային արյունահոսության դեպքում լարան դնե՛լ,
Վերքի վրա ստերիլ անձեռոցիկ դնե՛լ։
Անշարժացնե՛լ վերջավորությունը։
Ցնցումային նոպայի նախապահպանության նպատակով տուժածին ցավազրկող տվե՛ք, եթե ունեք։
Շտապ տեղափոխեք հիվանդանոց։
Առաջին բուժօգնությունը պարանոցի և ողնաշարի վնասվածքի դեպքում
Պարանոցի կամ ողնաշարի վնասվածքի կամ դրա կասկածի դեպքում
Չի՛ կարելի շարժել տուժածի գլուխը կամ պարանոցը։
Ֆիքսե՛ք տուժածի գլԿոտրվածք (լատ.՝ fractura), ոսկրի անատոմիական ամբողջականության խախտում։ Տարբերում են բաց և փակ, լրիվ և ոչ լրիվ (ճեղքվածք), բնածին և ձեռքբերովի կոտրվածքներ։ Վերջինը լինում է վնասվածքային և ախտաբանական։ Ըստ վնասվածքի գծի տարբերում են միջաձիգ, թեք, երկայնակի և պտուտակաձև կոտրվածքներ։ Առաջանում են ոսկրի ճնշվելուց, ծռվելուց, ոլորվելուց կամ մի մասի պոկվելուց։ Կոտրվածքի ժամանակ հաճախ վնասված ոսկրի բեկորները տեղաշարժվում են։ Երբեմն լինում է նաև քրոնիկական կոտրվածքներ, որը հետևանք է ոսկրի ոչ մեծ, բայց երկարատև ծանրաբեռնվածության։
Կոտրվածքի հիմնական տեսակները
1.միջագիծ, 2.ներմխված, 3.պտուտակաձև, 4.բեկորային, 5.պոկված, 6.ենթավերնոսկրային (բոլոր կոտրվածքների մոտ կեսը) և ստորին (բոլոր կոտրվածքների մոտ քառորդը) վերջույթներում, տղամարդկանցը՝ 3-4 անգամ ավելի հաճախ, քան կանանցը։
Կոտրվածքի ախտանշաններն են. Կոտրվածքի հատվածում ուժեղ ցավ, ախտաբանական շարժունություն, ձևափոխություն և վերջույթի գործունեության խանգարում։ Կոտրվածքի տեղակայումը, բեկորների տեղաշարժի տեսակը և բուժման եղանակի ընտրությունը որոշելու համար անհրաժեշտ է ռենտգենախտորոշում։ Կոտրվածքի ժամանակ ոսկրային հյուսվածքի և ոսկրը շրջապատող փափուկ հյուսվածքների վնասման հետևանքով առաջանում է ներքին կամ արտաքին արյունահոսություն։ Խոշոր ոսկրերի բազմակի կամ ծանր բաց կոտրվածքի դեպքում կարող է զարգանալ շոկ։
Բուժումը
Առաջին օգնություն՝ ոսկրի բեկորների անշարժացում հատուկ շինաներով կամ ձեռքի տակ եղած միջոցներով, բաց կոտրվածքի ժամանակ՝ շտապ բժշկական օգնություն, վերքի ուժեղ արյունահոսության դեպքում՝ արյունահոսությունը դադարեցնող լարան, բեկորների ուղղում և անշարժացում՝ գիպսային կապի և կմախքային ձգման ճանապարհով։
Կոտրվածքի բարդացումները
Խոշոր անոթների ու նյարդերի վնասում, կոտրվածքի հատվածում հյուսվածքների թարախակալում, ոսկրի ամբողջականության վերականգնման բացակայություն՝ կեղծ հոդի առաջացմամբ։
Փակ կոտրվածք
Ախտանշանները
Ցավ
Կոտրված տեղում դեֆորմացիա՝ տձևացում
Խշխշոց կոտրված հատվածների միջև
Վերջույթների շարժման պասիվություն
Ազդոսկրի կոտրվածքի ժամանակ տուժածը չի կարող ոտքը բարձրացնել։
Առաջին բուժօգնություն փակ կոտրվածքի ժամանակ
Տուժածին անշարժացրեք։
Ուսի և ազդրի ոսկրների կոտրվածքի դեպքում պետք է ֆիքսել ոչ պակաս, քան երեք հոդ։
Տեղադրեք բեկակալն այնպես, որ վնասված տարածությունը ֆիքսվի երկու հարևան հոդերի միջև (կոտրվածքի վերևից ու ներքևից),
Բեկակալն ավելի լավ է արտաքինից տեղադրեք հագուստի վրա և նրան վերջույթի տեսք տաք (մետաղալարե բեկակալ);
Չփորձեք կոտրվածքը ֆիքսել շուրջը փաթաթելով։
Դաշտային պայմաններում կարող եք տախտակ օգտագործել, ծառի ճյուղ, գոտի, պարան և այլ հանպատրաստից միջոցներ։
Ծայրահեղ դեպքում վնասված ոտքը ֆիքսեք առողջ ոտքի վրա, իսկ վերին վերջավորությունը՝ մարմնին՝փաթաթելով։
Եթե կոտրված ոսկրի մի մասը վնասում է մաշկը, կոտրվածքը դառնում է բաց։ Հրազենային զենքով հասցված կոտրվածքի ժամանակ զուգահեռաբար վնասվում են նաև արյունատար անոթներն ու նյարդերը, կոտրվածքը մանրատված է։
Առաջին բուժօգնությունը բաց կոտրվածքի ժամանակ
Մերկացնե՛լ վերջույթը, կտրե՛լ հագուստը։
Արյունահոսությունը դադարեցնե՛լ ճնշող վիրակապով, զարկերակային արյունահոսության դեպքում լարան դնե՛լ,
Վերքի վրա ստերիլ անձեռոցիկ դնե՛լ։
Անշարժացնե՛լ վերջավորությունը։
Ցնցումային նոպայի նախապահպանության նպատակով տուժածին ցավազրկող տվե՛ք, եթե ունեք։
Շտապ տեղափոխեք հիվանդանոց։
Առաջին բուժօգնությունը պարանոցի և ողնաշարի վնասվածքի դեպքում
Պարանոցի կամ ողնաշարի վնասվածքի կամ դրա կասկածի դեպքում
Չի՛ կարելի շարժել տուժածի գլուխը կամ պարանոցը։
Ֆիքսե՛ք տուժածի գլուխը և պարանոցին հատուկ օձիք կապե՛ք։
Եթե չունեք պարանոցի օձիք, ապա դիմե՛ք այլ հնարամտությունների։ Օրինակ՝ մառլայի մեջ փաթաթված հաստ բամբակյա օձիք։
Պարանոցի և ողնաշարի վնասվածքի կամ նման կասկածի դեպքում տուժածի տեղափոխումը կազմակերպե՛ք հատուկ ասպարով, փայտե կամ նրբատախտակի
մակերևույթի վրա։ Այդ նպատակով կարելի է օգտագործել նաև շինության դուռը։
Առաջին բուժօգնությունը կոնքի ոսկորների կոտրվածքի ժամանակ
Կոնքի ոսկրների կոտրվածքի կամ նման կասկած ունենալու ժամանակ.
Տուժածի մեջքի տակ փայտե դրե՛ք վահան կամ որևէ այլ հանպատրաստից միջոց։
Պառկեցրե՛ք գորտի դիրքով։
Ոտքերը ծալե՛ք ծնկի հոդով և դիրքը փոխե՛ք կողքի։
Կրունկները միասին ֆիքսե՛ք։
Ծնկների տակ բարձ կամ շոր դրե՛ք։
Շտապ տեղափոխե՛ք հիվանդանոց։ուխը և պարանոցին հատուկ օձիք կապե՛ք։
Եթե չունեք պարանոցի օձիք, ապա դիմե՛ք այլ հնարամտությունների։ Օրինակ՝ մառլայի մեջ փաթաթված հաստ բամբակյա օձիք։
Պարանոցի և ողնաշարի վնասվածքի կամ նման կասկածի դեպքում տուժածի տեղափոխումը կազմակերպե՛ք հատուկ ասպարով, փայտե կամ նրբատախտակի
մակերևույթի վրա։ Այդ նպատակով կարելի է օգտագործել նաև շինության դուռը։
Առաջին բուժօգնությունը կոնքի ոսկորների կոտրվածքի ժամանակ
Կոնքի ոսկրների կոտրվածքի կամ նման կասկած ունենալու ժամանակ.
Տուժածի մեջքի տակ փայտե դրե՛ք վահան կամ որևէ այլ հանպատրաստից միջոց։
Պառկեցրե՛ք գորտի դիրքով։
Ոտքերը ծալե՛ք ծնկի հոդով և դիրքը փոխե՛ք կողքի։
Կրունկները միասին ֆիքսե՛ք։
Ծնկների տակ բարձ կամ շոր դրե՛ք։
Շտապ տեղափոխե՛ք հիվանդանոց։